W latach 90. XX wieku odsetek nastolatków (14-16 lat) palących papierosy wzrósł z 15% do 23%, używających konopi indyjskich z 7% do 17%, a spożywało alkohol 42% młodzieży. Badania te w islandzkich szkołach przeprowadzał profesor Milkman wraz z zespołem, zajmującym się już od lat uzależnieniami behawioralnymi w Stanach Zjednoczonych. Celem ich była analiza zachowań młodzieży oraz zobaczenie co nastolatkowie robią poza szkołą i ile czasu spędzają ze swoimi rodzicami.

W odpowiedzi na tą zatrważającą analizę społeczeństwa burmistrz Reykjaviku wraz z pomocą specjalistów postanowił wprowadzić program profilaktyczny „Youth in Island [Młodzież w Islandii]”, który miał na celu zmniejszenie używania środków psychoaktywnych przez młodzież. Projekt charakteryzował się nowatorskim podejściem, opartym na dowodach naukowych oraz zakładającym współpracę na wielu płaszczyznach (rodzice, uczniowie, specjaliści, rząd). Autorzy jego uważali, że kampanie informacyjne są mniej skuteczne niż podejście systemowe, dlatego też zaczęto omawiać wyniki tych ankiet wraz z rodzicami i opiekunami młodzieży. Dzięki współpracy ze szkołami, opiekunowie nastolatków mogli przyjść na spotkanie dotyczące istotności obecności dorosłych (zarówno tej emocjonalnej jak i fizycznej) w rozwoju dzieci oraz dowiadywali się, że przedstawiane przez nich postawy oddziałowywują na podopiecznych. Uczestnicy warsztatów profilaktycznych mogli też doskonalić swoje umiejętności i wiedzę w zakresie używek oraz reakcji na sytuacje problemowe. Obszar współpracy rodziców ze szkołą, do której ich dziecko uczęszczało został również uregulowany prawnie.

„Youth in Iceland” zakładał stworzenie dla młodzieży alternatywnych sposobów spędzania wolnego czasu. Były to działania na różnych płaszczyznach. Oferta zajęć pozalekcyjnych pozwalała na rozwój młodzieży artystyczny, muzyczny czy sportowy. Zastosowano system pomocy dla rodzin potrzebujących, żeby ich dzieci mogły uczestniczyć w zajęciach, a aspekt finansowy nie był dla nich przeszkodą. Zwracano uwagę na aktywność fizyczną, ponieważ uprawianie sportu umożliwia doświadczenie podobnych uczuć jak te, których doświadczają osoby korzystające z używek. Działo się to w kontrolowanych warunkach, poprzez prowadzenie zajęć sportowych poprzez profesjonalnych instruktorów. Badania pokazują, że uprawianie sportu w tygodniu 3-4 razy jest istotnym czynnikiem, który wiąże się z małą chęcią z skorzystania substancji psychoaktywnych.

Prawnie została wprowadzona regulacja, że w zimie po godzinie 22, a w lecie po godzinie 24 młodzież nie może pozostawać poza domem bez opieki osoby dorosłej. Zakazano również reklamowania używek w mediach. Poniżej 18 roku życia niemożliwy był zakup wyrobów tytoniowych, a poniżej 20 lat nie można było dostać alkoholu. Osoby pełnoletnie zachęcano do pisemnych deklaracji, że nie będą kupować alkoholi nieletnim. Dodatkowo, opiekunów młodzieży zachęcano do podpisywania oświadczeń, w których była mowa o zobowiązaniu się do niepozostawiania nastolatków bez nadzoru poza domem. Według autorów tych umów, oświadczenia te wzmacniały autorytet rodziców w domu i edukowały ich w zakresie używania środków psychoaktywnych przez dzieci.

Wyniki i efekty tego programu sugerują, że odniósł on niesamowity sukces. W 2012 roku ilość czasu spędzonego dzieci z rodzicami podwoiła się, a w 2016 roku już tylko 3% młodych (14-16 lat) paliło papierosy i 5% deklarowało, że w ostatnim miesiącu było pijanych.

Do tych rezultatów odniosło się Europejskie Stowarzyszenie na Rzecz Badań nad Profilaktyką (European Society for Prevention Research, EUSPR), które wskazało na zalety programu. Wśród nich wymieniło m.in.:

• systemowe podejście – interwencja objęła grupy rodziców, młodzieży oraz osób pracujących z nastolatkami, rząd, które ze sobą współpracowały,
• podejście oddolne, dzięki któremu to członkowie społeczności mogli się realnie zaangażować w działanie, a nikt im tego narzucił;
• ograniczenie nieletnich osób na ekspozycję na materiały dotyczące używek w mediach;
• stworzenie atrakcyjnych i dostępnych alternatyw dla młodych.

Program „Youth in Iceland” jest oparty na zasobach społeczeństwa i jego mocnych stronach. Przed wprowadzeniem interwencji stworzono diagnozę, dokładnie zbadano i opisano grupę, której miał dotyczyć program. Poznano potrzeby młodych osób oraz mechanizm brania używek przez nich. Również autorzy wzięli pod uwagę kontekst kulturowy i społeczny oraz fakt, iż jest to kraj wyspiarski. Jest to też powodem, dla którego nie może być on skopiowany w innym kraju: bez poznania potrzeb grupy docelowej i wzięcia pod uwagę konkretnych zasobów i zapotrzebowań społeczeństwa nie jesteśmy wstanie wprowadzić efektywnego programu profilaktycznego.

Bibliografia:

Bauman A, Phongsavan P. Epidemiology of substance use in adolescence: prevalence, trends, and policy implications. Drug Alcohol Depend. 1999; 55: 187–207.

Hibell B, Andersson B, Bjarnason T, Ahlström S, Balakireva O, Kokkevi A, Morgan M. The ESPAD report 2003. Alcohol and other drug use among students in 35 European countries. Stockholm, Sweden: Swedish Council for Information on Alcohol and Other Drugs (CAN) and the Pompidou Group at the Council of Europe; 2003

Sigfusdottir, I. D., Kristjansson, A. L., Gudmundsdottir, M. L., & Allegrante, J. P. (2011). Substance use prevention through school and community-based health promotion: a transdisciplinary approach from Iceland. Global Health Promotion, 18(3), 23–26.